สจฺจํ ภณนฺโตติ คาถาย ‘‘สิขรณีสิ อุภโตพฺยญฺชนาสี’’ติ สจฺจํ ภณนฺโต ครุกํ อาปชฺชติ, สมฺปชานมุสาวาเท ปน มุสา ภาสโต ลหุกาปตฺติ โหติ, อภูตาโรจเน มุสา ภณนฺโต ครุกํ อาปชฺชติ, ภูตาโรจเน สจฺจํ ภาสโต ลหุกาปตฺติ โหตีติฯ

(3) ปาจิตฺติยาทิปญฺหาวณฺณนา

[481] อธิฏฺฐิตนฺติ คาถา นิสฺสคฺคิยจีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภุญฺชนฺตํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

อตฺถงฺคเต สูริเยติ คาถา โรมนฺถกํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

น รตฺตจิตฺโตติ คาถาย อยมตฺโถ – รตฺตจิตฺโต เมถุนธมฺมปาราชิกํ อาปชฺชติฯ เถยฺยจิตฺโต อทินฺนาทานปาราชิกํ, ปรํ มรณาย เจเตนฺโต มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกํ, สงฺฆเภทโก ปน น รตฺตจิตฺโต น จ ปน เถยฺยจิตฺโต น จาปิ โส ปรํ มรณาย เจตยิ, สลากํ ปนสฺส เทนฺตสฺส โหติ เฉชฺชํ, ปาราชิกํ โหติ, สลากํ ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส เภทกานุวตฺตกสฺส ถุลฺลจฺจยํฯ

คจฺเฉยฺย อฑฺฒโยชนนฺติ อยํ ปญฺหา สุปฺปติฏฺฐิตนิคฺโรธสทิสํ เอกกุลสฺส รุกฺขมูลํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

กายิกานีติ อยํ คาถา สมฺพหุลานํ อิตฺถีนํ เกเส วา องฺคุลิโย วา เอกโต คณฺหนฺตํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

วาจสิกานีติ อยํ คาถา ‘‘สพฺพา ตุมฺเห สิขรณิโย’’ติอาทินา นเยน ทุฏฺฐุลฺลภาณิํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

ติสฺสิตฺถิโย เมถุนํ ตํ น เสเวติ ติสฺโส อิตฺถิโย วุตฺตา, ตาสุปิ ยํ ตํ เมถุนํ นาม, ตํ น เสวติฯ ตโย ปุริเสติ ตโย ปุริเสปิ อุปคนฺตฺวา เมถุนํ น เสวติฯ ตโย อนริยปณฺฑเกติ อุภโตพฺยญฺชนสงฺขาเต ตโย อนริเย ตโย จ ปณฺฑเกติ อิเมปิ ฉ ชเน อุปคนฺตฺวา เมถุนํ น เสวติฯ น จาจเร เมถุนํ พฺยญฺชนสฺมินฺติ อนุโลมปาราชิกวเสนปิ เมถุนํ นาจรติฯ เฉชฺชํ สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยาติ สิยา เมถุนธมฺมปจฺจยา ปาราชิกนฺติฯ

อยํ ปญฺหา อฏฺฐวตฺถุกํ สนฺธาย วุตฺตา, ตสฺสา หิ เมถุนธมฺมสฺส ปุพฺพภาคํ กายสํสคฺคํ อาปชฺชิตุํ วายมนฺติยา เมถุนธมฺมปจฺจยา เฉชฺชํ โหติฯ

มาตรํ จีวรนฺติ อยํ คาถา ปิฏฺฐิสมเย วสฺสิกสาฏิกตฺถํ สตุปฺปาทกรณํ สนฺธาย วุตฺตาฯ วินิจฺฉโย ปนสฺสา วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทวณฺณนายเมว วุตฺโตฯ

กุทฺโธ อาราธโก โหตีติ คาถา ติตฺถิยวตฺตํ สนฺธาย วุตฺตาฯ ติตฺถิโย หิ วตฺตํ ปูรยมาโน ติตฺถิยานํ วณฺเณ ภญฺญมาเน กุทฺโธ อาราธโก โหติ, วตฺถุตฺตยสฺส วณฺเณ ภญฺญมาเน กุทฺโธ คารยฺโห โหตีติ ตตฺเถวสฺสา วิตฺถาโร วุตฺโตฯ ทุติยคาถาปิ ตเมว สนฺธาย วุตฺตาฯ

สงฺฆาทิเสสนฺติอาทิ คาถา ยา ภิกฺขุนี อวสฺสุตาว อวสฺสุตสฺส ปุริสสฺส หตฺถโต ปิณฺฑปาตํ คเหตฺวา มนุสฺสมํสลสุณปณีตโภชนเสสอกปฺปิยมํเสหิ สทฺธิํ โอมทฺทิตฺวา อชฺโฌหรติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

เอโก อุปสมฺปนฺโน เอโก อนุปสมฺปนฺโนติ คาถา อากาสคตํ สนฺธาย วุตฺตาฯ สเจ หิ ทฺวีสุ สามเณเรสุ เอโก อิทฺธิยา เกสคฺคมตฺตมฺปิ ปถวิํ มุญฺจิตฺวา นิสินฺโน โหติ, โส อนุปสมฺปนฺโน นาม โหติฯ สงฺเฆนาปิ อากาเส นิสีทิตฺวา ภูมิคตสฺส กมฺมํ น กาตพฺพํฯ สเจ กโรติ, กุปฺปติฯ

อกปฺปกตนฺติ คาถา อจฺฉินฺนจีวรกํ ภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตาฯ ตสฺมิํเยว จสฺสา สิกฺขาปเท วิตฺถาเรน วินิจฺฉโยปิ วุตฺโตฯ

น เทติ น ปฏิคฺคณฺหาตีติ นาปิ อุยฺโยชิกา เทติ, น อุยฺโยชิตา ตสฺสา หตฺถโต คณฺหาติฯ ปฏิคฺคโห เตน น วิชฺชตีติ เตเนว การเณน อุยฺโยชิกาย หตฺถโต อุยฺโยชิตาย ปฏิคฺคโห น วิชฺชติฯ อาปชฺชติ ครุกนฺติ เอวํ สนฺเตปิ อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ปิณฺฑปาตคฺคหเณ อุยฺโยเชนฺตี สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ อาปชฺชติฯ

ตญฺจ ปริโภคปจฺจยาติ ตญฺจ ปน อาปตฺติํ อาปชฺชมานา ตสฺสา อุยฺโยชิตาย ปริโภคปจฺจยา อาปชฺชติ ฯ ตสฺสา หิ โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสโส โหตีติฯ ทุติยคาถา ตสฺสาเยว อุทกทนฺตโปนคฺคหเณ อุยฺโยชนํ สนฺธาย วุตฺตาฯ

น ภิกฺขุนี โน จ ผุเสยฺย วชฺชนฺติ สตฺตรสเกสุ หิ อญฺญตรํ อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา อนาทริเยน ฉาทยมานาปิ ภิกฺขุนี ฉาทนปจฺจยา วชฺชํ น ผุสติ, อญฺญํ นวํ อาปตฺติํ นาปชฺชติ, ปฏิจฺฉนฺนาย วา อปฺปฏิจฺฉนฺนาย วา อาปตฺติยา ปกฺขมานตฺตเมว ลภติฯ อยํ ปน ภิกฺขุนีปิ น โหติ, สาวเสสญฺจ ครุกํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทตฺวา วชฺชํ น ผุสติฯ ปญฺหา เมสา กุสเลหิ จินฺติตาติ อยํ กิร ปญฺหา อุกฺขิตฺตกภิกฺขุํ สนฺธาย วุตฺตาฯ เตน หิ สทฺธิํ วินยกมฺมํ นตฺถิ, ตสฺมา โส สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทนฺโต วชฺชํ น ผุสตีติฯ

เสทโมจนคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺจวคฺโค

กมฺมวคฺควณฺณนา

[482] กมฺมวคฺเค จตุนฺนํ กมฺมานํ นานากรณํ สมถกฺขนฺธเก วุตฺตเมวฯ กิญฺจาปิ วุตฺตํ, อถ โข อยํ กมฺมวินิจฺฉโย นาม อาทิโต ปฏฺฐาย วุจฺจมาโน ปากโฏ โหติ, ตสฺมา อาทิโต ปฏฺฐาเยเวตฺถ วตฺตพฺพํ วทิสฺสามฯ จตฺตารีติ กมฺมานํ คณนปริจฺเฉทวจนเมตํฯ กมฺมานีติ ปริจฺฉินฺนกมฺมนิทสฺสนํฯ อปโลกนกมฺมํ นาม สีมฏฺฐกสงฺฆํ โสเธตฺวา ฉนฺทารหานํ ฉนฺทํ อาหริตฺวา สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา ติกฺขตฺตุํ สาเวตฺวา กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติทุติยกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา เอกาย จ อนุสฺสาวนายาติ เอวํ ญตฺติทุติยาย อนุสฺสาวนาย กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา ตีหิ จ อนุสฺสาวนาหีติ เอวํ ญตฺติจตุตฺถาหิ ตีหิ อนุสฺสาวนาหิ กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ

ตตฺถ อปโลกนกมฺมํ อปโลเกตฺวาว กาตพฺพํ, ญตฺติกมฺมาทิวเสน น กาตพฺพํฯ ญตฺติกมฺมมฺปิ เอกํ ญตฺติํ ฐเปตฺวาว กาตพฺพํ, อปโลกนกมฺมาทิวเสน น กาตพฺพํฯ ญตฺติทุติยกมฺมํ ปน อปโลเกตฺวา กาตพฺพมฺปิ อตฺถิ, อกาตพฺพมฺปิ อตฺถิฯ

ตตฺถ สีมาสมฺมุติ, สีมาสมูหนนํ, กถินทานํ, กถินุทฺธาโร, กุฏิวตฺถุเทสนา, วิหารวตฺถุเทสนาติ อิมานิ ฉ กมฺมานิ ครุกานิ อปโลเกตฺวา กาตุํ น วฏฺฏนฺติ, ญตฺติทุติยกมฺมวาจํ สาเวตฺวาว กาตพฺพานิฯ อวเสสา เตรส สมฺมุติโย เสนาสนคฺคาหกมตกจีวรทานาทิสมฺมุติโย จาติ เอตานิ ลหุกกมฺมานิ อปโลเกตฺวาปิ กาตุํ วฏฺฏนฺติ, ญตฺติกมฺม-ญตฺติจตุตฺถกมฺมวเสน ปน น กาตพฺพเมวฯ ญตฺติจตุตฺถกมฺมวเสน กยิรมานํ ทฬฺหตรํ โหติ, ตสฺมา กาตพฺพนฺติ เอกจฺเจ วทนฺติฯ เอวํ ปน สติ กมฺมสงฺกโร โหติ, ตสฺมา น กาตพฺพนฺติ ปฏิกฺขิตฺตเมวฯ